Con trâu trong đời sống nông dân Việt Nam

Thứ tư - 03/02/2021 09:39

Trong 12 con giáp, trâu là con vật gần gũi nhất với người nông dân, trở thành một biểu tượng của nền văn minh nông nghiệp lúa nước. Trâu đã đi vào đời sống của người nông dân Việt Nam một cách tự nhiên, đa dạng và phong phú. Nó không chỉ hiện hữu trong đời sống thường nhật mà còn đi vào đời sống tâm linh, đi vào lời ăn tiếng nói của nhân dân ta.
Con trâu được ví là đầu cơ nghiệp. Có thể nói rằng, con trâu đã cùng người nông dân đi suốt chiều dài lịch sử mấy nghìn năm và đã trở thành một hình ảnh gắn bó thân thuộc với làng mạc, ruộng đồng và cuộc đời một nắng hai sương của người nông dân. Hình ảnh đàn trâu thảnh thơi gặm cỏ trên cánh đồng mùa gặt, tiếng sáo diều vi vút tầng không, hòa trong tiếng cười hồn nhiên của lũ trẻ. Con trâu gắn bó với nông thôn, đất nước ta đến vậy, nên đã sớm đi vào văn học nghệ thuật và trở thành một trong những hình tượng loài vật thể hiện sâu sắc tính tâm linh, tình cảm của người dân Việt Nam. Con trâu mang một nét văn hóa đồng quê bình dị, hòa trong thôn xóm mộc mạc. Con trâu vốn gắn liền với tuổi thơ của trẻ em nông thôn qua hình ảnh những chú bé mục đồng, chăn trâu rất gần gũi, vui đùa với trâu, tắm trâu, cưỡi trên lưng trâu, thả diều, bên lũy tre đầu làng, bên những vựa lúa chín vàng, những trẻ em chăn trâu còn gọi với cái tên trìu mến là trẻ trâu.
Con trâu có vai trò rất quan trọng đối với nền nông nghiệp, vậy nên từ năm 1123, vua Lý Nhân Tông đã xuống lệnh “Cấm giết trâu ăn thịt”, ai vi phạm sẽ bị phạt nặng. Nhà Trần cũng noi theo, quy định hình phạt nặng về các tội ăn trộm và giết hại trâu bò. Hàng năm vào những ngày đầu xuân, nhà vua thân chinh tới lễ đàn để tế Thần Nông. Ngày nay, đất nước ta đang tiến bước mạnh mẽ trên con đường hội nhập và đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa, nên có người cho rằng trong thời đại phát triển mạnh của khoa học công nghệ thì hình ảnh con trâu kềnh càng, chậm chạp không còn phù hợp nữa. Tuy nhiên, mặt trái của sự phát triển nóng, của quá trình “hội nhập” thiếu kiểm soát chặt chẽ, chạy theo những giá trị vật chất trước mắt quên đi những giá trị tinh thần và đạo đức xã hội, gây hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường… về sau. Chúng ta lo ngọn mà quên gốc đó là một nguy cơ xuống cấp của đạo đức xã hội. Ðúng như người xưa đã cảnh tỉnh “Dục tốc bất đạt”. Nhiều người mải mê kiếm tiền, đến khi ngoảnh lại, trong tay có tất cả nhưng lại than thở không biết hạnh phúc là gì. Khi coi việc kiếm tiền là mục đích sống, con người đã tự chuốc lấy bi kịch. Khi luôn phải bận rộn toan tính, sống không chân thành với mọi người thì làm sao có được hạnh phúc.
Ðầu xuân năm mới xin dùng biểu tượng con trâu “chậm mà chắc” trong mọi hoạt động kinh tế của đất nước, còn hơn “Dục tốc bất đạt”. Bởi ở con trâu hội tụ đủ các tính chất như: Hiền lành, hài hòa, chất phác, chăm chỉ, cần cù lao động, tình nghĩa thủy chung, kiên cường. Cũng giống như cây gốc có bền chắc, cây mới vươn cao, nền móng nhà có chắc chắn thì ngôi nhà mới vững chãi được. Dân giàu, nước mạnh; dân yên, nước vững bền. Ðó là bài học giản dị, sâu sắc của cha ông mà đôi khi nhiều người không nhớ.
Đồng bào Thái quan niệm “con trâu là đầu cơ nghiệp”, cả năm trâu đã vất vả giúp sức cho người nông dân cày ruộng làm ra thóc lúa nuôi sống con người nên cần sắm lễ để cúng vía cho trâu khỏe mạnh. Hiện nay, ở xã Ngọc Chiến, huyện Mường La (Sơn La), đồng bào Thái vẫn tổ chức lễ cúng vào tháng 5, còn lại các vùng cấy lúa 2 vụ thì tổ chức sau khi cấy xong vụ mùa (khoảng tháng 7 âm lịch).
Lễ cúng vía trâu thường diễn ra trong 1 ngày rưỡi. Trước đây, khi dân bản còn nhiều trâu, đồng bào sẽ lên rừng tìm một khoảng đất rộng có nhiều cỏ để làm nơi chăn thả trâu, gọi là púng. Ngày nay, số lượng trâu không còn nhiều nên các gia đình thường làm Lễ tại nơi thả trâu của gia đình. Mâm lễ cúng trâu có 1 con gà luộc, 2 bát nước luộc gà, 1 đĩa trầu và vỏ chay, 8 chén rượu, 8 đôi đũa, 2 ép xôi, 1 chai rượu. Đặt mâm lễ trước bàn thờ tổ tiên của gia đình, thầy cúng thứ nhất khấn mời ông bà tổ tiên về thụ lễ của gia đình và xin phép được làm lễ cúng vía cho trâu, phù hộ cho trâu không bị bệnh tật, không bị hổ, sói ăn thịt...
Cúng xong mâm lễ thứ nhất, gia đình chuẩn bị 1 mâm lễ thứ hai đặt tại chỗ nhốt trâu của gia đình khấn xin thổ địa về thụ lễ; báo cáo mùa vụ đã làm xong, lúa cấy đã bắt đầu bén rễ, xin phép được cúng vía cho trâu để trâu được khỏe mạnh. Thầy treo lên sừng mỗi con trâu một cái giỏ đựng lông gà và bắt đầu khấn cúng vía cho trâu. Cúng xong, thầy cúng mời trâu ăn một bó cỏ lau, miếng cơm nếp và uống một chén rượu để tỏ lòng biết ơn con trâu đã cùng với nhà nông làm mùa vụ vất vả. Cúng xong tất cả mọi người cùng nhau tổ chức ăn uống, rồi thả trâu lên bãi thả chung (púng).
Lễ cúng vía trâu mang đậm dấu ấn văn hóa của nền nông nghiệp lúa nước. Đây là một nghi lễ mang đậm ý nghĩa nhân văn và có ý nghĩa quan trọng trong đời sống kinh tế, văn hóa của dân tộc Thái ở Sơn La.

Nguồn tin: Tổng hợp báo